ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ

ΤΟ ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΩΣ ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΩΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ

ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗ

ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ : Η ΓΛΩΣΣΑ ΩΣ ΑΞΙΑ: ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ( ΑΘΗΝΑ 1994 GUTENBERG)

ΣΤΟ ΑΚΡΟΓΙΑΛΙ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΜΑΣ

ΠΑΝΤΑΧΟΥ ΖΕΕΙ

ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

------------------------------------ 

Η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΩΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ
ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗ
ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ : Η ΓΛΩΣΣΑ ΩΣ ΑΞΙΑ: ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ( ΑΘΗΝΑ 1994 GUTENBERG)



«...ἀπό ἐπιλογή γενικοτέρων ἐννοιῶν θά ἀπαρτισθοῦν οἱ  σ η μ α σ ί ε ς  μιᾶς γλώσσας. Ἐδῶ ἡ ἐπιλογή δέν συνίσταται τόσο στόν ἀποκλεισμό ὁρισμένων ἐννοιῶν εἰς βάρος ἄλλων, ὅσο, κυρίως, στά  ὅ ρ ι α  πού θά χαραχθοῦν γιά τήν κάθε ἔννοια μέσα στό σύστημα τῶν σχέσεων 
ἀντιθετικῆς μορφῆς μιᾶς γλώσσας ( συνωνυμίας, ὑπωνυμίας, ἀντωνυμίας κλπ. ), ὅρια πού θά μετατρέψουν τίς ἔννοιες σέ  σ η μ α σ ί ε ς...

Φυσικά, τόσο τό πρός ἐπιλογή ὑλικό ὅσο καί πολλές ἀπό τίς δυνατότητες συστηματικῆς συσχέτισής του ( γραμματικές κατηγορίες, δομές λειτουργίες γλώσσας) ἔχουν καθολικότερο χαρακτήρα, ἀπ’ ὅπου καί ἡ οὐσιώδης συγγένεια τῶν ἀνθρωπίνων γλωσσῶν μεταξύ τους.
Ὡστόσο ἡ διαφοροποίηση...εἶναι ἐξ ὁρισμοῦ γιά κάθε ἐθνική γλώσσα δεδομένη. Χωρίς 
ἐπιλογές δέν ὑπάρχουν γλῶσσες, ἀλλά γλώσσα...
...Οὔτε ἕνα φώνημα μιᾶς γλώσσας δέν συμπίπτει ἀπολύτως μέ τήν ἀντίστοιχη σημασία ἤ φώνημα μιᾶς ἄλλης γλώσσας...στήν πραγματικότητα, ἀπό τή στιγμή πού ἔχουμε ἀπαρτισμένη μιά ἐθνική γλώσσα, τά στοιχεῖα (φθογγικά ἤ ἐννοιολογικά) παύουν νά ἔχουν ξεχωριστή ὀντότητα• γίνονται φωνήματα ἤ σημασίες ἑνός συγκεκριμένου συστήματος ἔξω ἀπό τό ὁποῖο δέν μποροῦν νά νοηθοῦν. Γίνονται αὐτό πού ὁ Saussure ἔχει ὀνομάσει  γ λ ω σ σ ι κ έ ς  ἀ ξ ί ε ς  ( valeurs), πού ὡς ἀξίες εἶναι ἀδύνατο νά νοηθοῦν ἔξω ἀπό τό ἀξιολογικό σύστημα ὅπου ἀνήκουν. Ἔτσι, κάθε γλώσσα ὡς σύστημα ἀξιῶν διαφέρει ἀπό ὅλες τίς ἄλλες. Αὐτός ὁ  γ λ ω σ σ ι κ ό ς  
 σ χ ε τ ι κ ι σ μ ό ς  ἐνσυνδυασμῶ  πρός τόν γ λ ω σ σ ι κ ό  κ α θ ο λ ι κ ι σ μ ό, ... συμπληρώνουν τήν ἀντινομία τῆς γλώσσας ἐναναφορᾶ πρός τή δομή της.» (σελ.84-85)
«...Μιά ἐθνική γλώσσα δέν διαφέρει ἀπό μιάν ἄλλη μόνο σέ ἐπίπεδο ὀνοματολογίας. Δέν διαφέρει ἁπλῶς στό ὅτι χρησιμοποιεῖ ἄλλες λέξεις γιά τά ἴδια πράγματα, ἀλλά κυρίως καί προπάντων στό τρόπο πού ἡ κάθε γλώσσα ὀργανώνει τήν ἔκφραση τοῦ κόσμου. Γιά νά θυμηθοῦμε τόν Sassure, κάθε γλώσσα εἶναι μιά διαφορετική  τ α ξ ι ν ο μ ί α  τοῦ κόσμου.» (σελ.83) 

«Ὄχι μόνο τό  π ῶ ς  θά ἐκφράσω αὐτό πού συλλαμβάνω μέ τόν νοῦ μου -ἡ γλωσσική
 ἔκφραση-, ἀλλά καί ὁ ἴδιος ὁ κόσμος μου -ἡ ἔκταση, τό περιεχόμενο, οἱ ἰδιότητές του, ὅ,τι μέ περιβάλλει- θά δ ι η θ η θ ε ῖ  μέσα ἀπό τήν προκαθορισμένη γλωσσική ταξινομία μου καί ἔτσι 
θά προσπελαστεῖ καί γλωσσικά ἀκόμη. Ἄρα, ἡ δεδομένη γλώσσα μου παρεμβαίνει καί
 προ-καθορίζει, ὁρίζει καί περι-ορίζει τόν κόσμο μου στή σύλληψη, τή γνωστική προσπέλαση καί, φυσικά, στήν ἔκφρασή του.» (σελ.86)
« Ἡ γλώσσα κάθε λαοῦ -ἄν δεχθοῦμε τήν πραγματικότητα πώς κάθε λαός ἔχει τή δική του νοοτροπία, τή δική του θέση γιά τόν κόσμο, τίς δικές του ἱεραρχήσεις, τίς δικές του ἀνάγκες- εἶναι καί μιά ἄλλη σύλληψη, ὀργάνωση καί ἔκφραση τοῦ κόσμου. Μιά  ἄλλη ταξινομία, καί γι’ αὐτό μιά ἄλλη γλώσσα.
 Ἡ μέγιστη δέ διαφοροποίηση τῶν γλωσσῶν ἐμφανίζεται στό ἐπίπεδο τοῦ λεξιλογίου, τῶν λεξικῶν καί γραμματικῶν σημασιῶν πού δηλώνονται σέ κάθε γλώσσα.» (σελ.243-244)
«Τό σημασιακό, ἐπικοινωνιακό παράγοντα ὑπηρετεῖ καί τό ...
 σ η μ α σ ι ο λ ο γ ι κ ό – λ ε ξ ι λ ο γ ι κ  ό .
Ἡ ἐτυμολογική, ἄρα καί πρωτογενῶς σημασιολογική, ὁμαδοποίηση  τῶν λέξεων τῆς ἑλληνικῆς σέ λεξιλογικές ( ἐτυμολογικές) οἰκογένειες δείχνει τή βαθύτερη σχέση τῶν λέξεων τῆς σύγχρονης ἑλληνικῆς μεταξύ τους, πράγμα πού ὁδηγεῖ στήν καλύτερη κατανόηση τῆς σημασίας τους καί 
ἐξασφαλίζει τίς προϋποθέσεις γιά δημιουργικότερη ἀξιοποίησή τους στή γλώσσα. Ἡ προσέγγιση αὐτή...ἐπιτρέπει νά μετατρέπεται ἡ σχέση τοῦ Ἕλληνα μαθητῆ μ’ ἕνα μεγάλο μέρος τοῦ λεξιλογίου τῆς σύγχρονης γλώσσας...ἀπό δύσκολη καί παθητική ἀπομνημονευτική διαδικασία σέ ἐνεργητική, ἀναγνωριστική, αὐτόχρημα δημιουργική σχέση. Συνάμα δέ σέ
  ἁπλούστερη καί βαθύτερη γνωριμία τοῦ μαθητή μέ τίς σημασίες τῶν λέξεων καί 
τίς ἔννοιες πού δηλώνουν.
...Αὐτό εἶναι ἀκριβῶς καί  τό πνεῦμα ...πού πρέπει νά διέπει...τή διαχρονική προσέγγιση τῆς
 ἑλληνικῆς γλώσσας καί τῶν γραπτῶν κειμένων της. Τό παλιό ( ἀρχαῖο, βυζαντινό ἤ λόγιο) πρέπει νά συνδέεται στή διδασκαλία μέ τό νέο σέ λεξιλογικό-σημασιολογικό κυρίως ἀλλά καί σέ γραμματοσυντακτικό ἐπίπεδο· εἴτε γιά νά γίνει αἰσθητή ἡ συνέχεια στή χρήση εἴτε γιά νά φανεῖ ἡ διαφοροποίηση, ὅπου ὑπάρχει. Καί τά δύο διδάσκουν μέ τόν τρόπο τους, ἀφοῦ αὐτό πού προέχει καί συνάγεται ἄμεσα ἀπό τή διαχρονική προσπέλαση εἶναι ἡ   σ υ ν έ χ ε ι α  καί ἡ 
 σ υ ν ο χ ή  καί ὄχι τό «ἀμετάβλητο»τῆς ἑλλληνικῆς...Τό σημαντικό εἶναι νά ἔχεις συνείδηση τῆς συνέχειας, αὐτοῦ πού συνδέει τό παλιό μέ τό καινούργιο. Τό ἀσυγχώρητο -καί ἀνεύθυνο ὡς στάση- εἶναι νά ἀγνοεῖς τή συνέχεια, ἐν προκειμένω τή μακραίωνη παράδοση καί καλλιέργεια τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας, καί νά τήν ἀντιμετωπίζεις σά  νά ἦταν ὑπόθεση κάποιων δεκαετιῶν,
 ἀγνοώντας ἤ διαγράφοντας στήν πράξη ὅ,τι σημαίνει γιά τόν πολιτισμό
 καί τήν παιδεία ἑνός λαοῦ, ἀλλά καί γιά τή συνείδηση τῆς ἴδιας τῆς ταυτότητας 
καί τῆς ἱστορικῆς του παρουσίας.» (σελ.160-162)
« Ἡ διαφοροποίηση κάθε γλώσσας συνδέεται, σέ μεγάλο βαθμό, μέ τήν ἱστορία καί τήν πνευματική καλλιέργεια κάθε λαοῦ... Οἱ γλώσσες διαφέρουν ριζικά μεταξύ τους. Ὄχι ὡς δηλωτικά συστήματα, ἀλλά ὡς πολιτισμικά μορφώματα.
...Ἡ διαφοροποίηση κάθε γλώσσας σέ ἐθνικό ἐπίπεδο, ἀνάλογα μέ τήν ἱστορία, τόν πολιτισμό, τήν παράδοση καί τήν ἰδιοσυγκρασία τοῦ λαοῦ πού τή διαμόρφωσε κι ἐκφράζεται σ’ αὐτήν,
 ἀποτελεῖ καθοριστικό στοιχεῖο τῆς  ἐ θ ν ι κ ῆ ς  τ ο υ  τ α υ τ ό τ η τ α ς  .

 Ἑλληνισμός, ἑλληνικότητα, ἑλληνική συνείδηση, Ἑλλάδα χωρίς ἑλληνική γλώσσα δέν μποροῦν νά ὑπάρξουν μέ οὐσιαστικό, ἄμεσο καί ἀποτελεσματικό τρόπο. Φολκλορικές συλλήψεις τοῦ 
Ἑλληνισμοῦ, πού τόν ταυτίζουν μέ τό συρτάκι ἤ τή χλαμύδα, εἶναι ρηχές, ἀφελεῖς μέχρι καί
 εὐτελιστικές ἐπινοήσεις... 
Στήν ἱστορική πορεία τοῦ Ἑλληνισμοῦ εἶναι ἀξιοθαύμαστο νά βλέπει κανείς πόσο ἡ ἑλληνική γλώσσα ὑπῆρξε πάντα χαρακτηριστικό συστατικό τῆς ἰδιοπροσωπίας τοῦ Ἕλληνα. Οἱ 
ἀγράμματοι, κατά τά ἄλλα, καλόγεροι τῶν βυζαντινῶν μοναστηριῶν, παρά τήν εὐνόητη ἀπέχθειά τους πρός κάθετι  τό εἰδωλολατρικό, διέσωσαν ἐντούτοις καί διατήρησαν γιά πάντα, 
ἀντιγράφοντάς τα μέ πολύν μόχθο, τά κείμενα τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς γραμματείας, τά ὁποῖα
 αἰσθάνονταν πώς συνέχιζε ἡ συγκαιρινή τους γλώσσα, συνδέοντας συγχρόνως τόν βυζαντινό μέ τόν ἀρχαῖο -ἔστω καί εἰδωλολατρικό- Ἑλληνισμό. Κι ὅταν στά σκοτεινά χρόνια τῆς τουρκικῆς κυριαρχίας, ὁ καλόγερος πάλι ἤ ὁ ἱερέας δίδασκε στό κρυφό σχολειό τήν ἑλληνική γλώσσα μέσα ἀπό τό κείμενο τοῦ Εὐαγγελίου, γνώριζε καλά πώς πάνω στήν ἑλληνική γλώσσσα, ὅπως προβάλλει μέσα ἀπό τό πέρασμα τοῦ χρόνου, πατᾶνε γερά καί τά δύο, ἑλληνική καί ὀρθόδοξη παιδεία, ἑλληνική καί ὀρθόδοξη παράδοση, ἑλληνική καί ὀρθόδοξη συνείδηση.» ( σελ.245-247)

«...Πρέπει τό συντομότερο νά ἐπανασυνδεθεῖ γλωσσικά ὁ μαθητής μέ τίς γλωσσικές ρίζες του, νά ξαναβαπτισθεῖ στά νάματα τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῡ λόγου καί τῆς εὐρύτερης γλωσσικῆς μας παράδοσης. Πρέπει ἠ ἑλληνική γλώσσα νά διδαχθεῖ στή διαχρονική της διάσταση, δηλαδή στήν ἀμφίδρομη σχέση τῆς ἀρχαίας καί τῆς νέας μορφῆς της...
...ἀφήσαμε ἀβοήθητο γλωσσικά ( ἄρα καί ἐννοιολογικά, ἄρα καί νοητικά) τόν μαθητή νά τρέφεται τά ἐννέα τῆς ὑποχρεωτικῆς ἐκπαιδεύσεως μέ «γλωσσικές κονσέρβες» παρασκευασμένες συχνά μέ κακῆς ποιότητος γλωσσικά ὑλικά καί συντηρητικά...ἔτσι χάθηκε ...ἀνεπιστρεπτί ἡ 
ἀβίαστη ἐπαφή του μέ τίς ρίζες καί τίς ἐτυμολογικές βάσεις...χάθηκε ...καί ἐξαφανίστηκε ...στή γλωσσική συνείδηση τῶν παιδιῶν ἡ ἐτυμολογική-σημασιολογική διαφάνεια...Κι ὅμως ἡ ἐπαφή μέ τίς «πρῶτες ἔννοιες», μέ τίς βασικές σημασίες καί τό δηλωτικό τους περιεχόμενο εἶναι πού 
ὀξύνει ἀπό γλωσσικῆς πλευρᾶς τή νοητική ἱκανότητα τοῦ παιδιοῦ.
...ἦλθε ἡ ὥρα νά ἀναθεωρήσουμε ριζικά τή στάση καί τήν ἀπο-στασία μας ἀπό τήν ἀρχαία μορφή τῆς γλώσσας μας...( ἡ ἐπανασύνδεση δηλαδή τῶν παιδιῶν μέ τίς γλωσσικές μας ρίζες) 
ἀποτελεῖ σημαντικό π ο λ ι τ ι κ ό  γ ε γ ο ν ό ς.  Ἄν ὅμως τά μέτρα καί οἱ ἀποφάσεις γιά τή γλώσσα, οἱ ἀποφάσεις δηλαδή γιά τήν ἐπικοινωνία, τήν αὐτοσυνειδησία καί τήν ταυτότητα ἑνός λαοῦ δέν ἀποτελοῦν πολιτικά γεγονότα, τότε τί εἶναι πολιτικό γεγονός; ἡ αὔξηση τῆς Α Τ Α ἤ
 ἡ καθιέρωση τοῦ Φ Π Α;» (σελ. 150-153)

«...Ἡ γνώση τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας, καί μέσα ἀπό αὐτήν ἡ προσέγγιση βασικῶν ἀρχῶν τῆς
 ἑλληνικῆς παιδείας, προσφέρει στόν ἀπόδημο Ἕλληνα μιά ταυτότητα καταγωγῆς πού τοῦ
 ἐξασφαλίζει ψυχική, κοινωνική καί πνευματική ἰσορροπία. Σ’ αὐτό, βεβαίως, θά συμβάλλει καθοριστικά καί ἡ, μέσα ἀπό τήν ἑλληνική πάλι γλώσσα, βίωση τῶν διδαγμάτων τῆς ὀρθόδοξης χριστιανικῆς πίστης. Κι ἀπό κοντά ἡ παράδοση ἡ ἑλληνική, τά ἤθη καί τά ἔθιμα, τά τραγούδια καί οἱ χοροί, τά παραμύθια καί οἱ γιορτές, ὅλα ἐκφρασμένα σ’ ἑλληνική γλώσσα...Τό παγκόσμιο γόητρο τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας καί τοῦ ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ...λειτούργησε διττά στόν ἀπόδημο Ἕλληνα: ὡς συνείδηση ταυτότητας καί ὡς αἴσθηση «ἀρχοντιᾶς».
...Ἄν ἀποσπαστεῖ ἀπό τόν κορμό τῆς καταγωγῆς καί ἀπό τίς ρίζες του.. . θά αἰσθανθεῖ χωρίς ρίζες, χωρίς ἄξονες ἀναφορᾶς, χωρίς τόπο καταγωγῆς. Κάθε λέξη, κάθε τραγούδι, κάθε πείραγμα, κάθε ἱστορία, κάθε παραμύθι, κάθε διήγηση στή γλώσσα τῆς καταγωγῆς εἶναι μιά
ἄσκηση ἰθαγένειας, μιά δημιουργική καί ἀνανεωτική σύνδεση μ’ ἕναν κόσμο πέρα ἀπό τή λογική καί τήν καθημερινότητα...» (σελ.248-249)

«Ἡ παιδεία τῶν πολιτῶν τῆς Ἑνωμένης Εὐρώπης, γιά νά μπορεῖ ν’ ἀποτελεῖ ἰσχυρό συνεκτικό δεσμό πάνω ἀπό γεωγραφικά ὅρια, θά καταφεύγει πάντα στίς πρῶτες ἔννοιες καί θεμελιώδεις πηγές τοῦ δυτικοῦ πολιτισμοῦ, πού ἀποτυπώθηκαν στά μεγάλα κείμενα τῶν ἀρχαίων 
κλασσικῶν καί τοῦ χριστιανισμοῦ. Αὐτή μπορεῖ νά ἀποδειχθεῖ καί ἡ κυριότερη προσφορά πού μπορεῖ νά δώσει στήν Εὐρώπη ἡ Ἑλλάδα, 
τοῦτος  ὁ  τ ό π ο ς  γ λ ώ σ σ α ς  κ α ί  ἱ σ τ ο ρ ί α ς .» (σελ.23) 

------------------------------------

ΣΤΟ ΑΚΡΟΓΙΑΛΙ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΜΑΣ

«...ἀπό ἐπιλογή γενικοτέρων ἐννοιῶν θά ἀπαρτισθοῦν οἱ  σ η μ α σ ί ε ς  μιᾶς γλώσσας. Ἐδῶ ἡ ἐπιλογή δέν συνίσταται τόσο στόν ἀποκλεισμό ὁρισμένων ἐννοιῶν εἰς βάρος ἄλλων, ὅσο, κυρίως, στά  ὅ ρ ι α  πού θά χαραχθοῦν γιά τήν κάθε ἔννοια μέσα στό σύστημα τῶν σχέσεων ἀντιθετικῆς μορφῆς μιᾶς γλώσσας ( συνωνυμίας, ὑπωνυμίας, ἀντωνυμίας κλπ. ), ὅρια πού θά μετατρέψουν τίς ἔννοιες σέ  σ η μ α σ ί ε ς...» 
ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗ:
 Η ΓΛΩΣΣΑ ΩΣ ΑΞΙΑ: ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ


Ἡ προσπάθεια γιά τήν ἀνάδειξη τῆς ἀναγκαιότητας σύνταξης ἑνός Σημασιολογικοῦ Λεξιλογίου  προέρχεται ἀπό τή διαρκῶς αὐξανόμενη πίεση μιᾶς διαρκῶς ἐπιταχυνόμενης λήθης -κάτι σάν δυναμική ἐκδίπλωση τυφώνος- πού ἀποστεοποιεῖ τή λέξη καί τή γλώσσα χρηστικά, κατακερματίζοντας ὄχι μόνο τόν κοινωνικό της ρόλο, ἀλλά καί τόν μυστηριακό καί ὀντολογικό της χαρακτήρα. Ἄς μή λησμονοῦμε ὅτι ἡ πρώτη ἐντολή πού δόθηκε ἀπό τόν Θεό στόν ἄνθρωπο ἦταν νά ὀνομάσει τόν κόσμο, δηλαδή νά ἀναγνώσει τόν λόγο του.
 Στήν προσπάθειά μας αὐτή, νά ὀνομάσουμε τόν κόσμο, μέ πυρήνα τή λέξη δηλώνεται ἡ ἔννοια πού κατανοεῖ ἡ συνειδητότητά μας. Ὅμως ταυτόχρονα ἡ λέξη περικλείει δυναμικά-σά χειροβομβίδα εἰρήνης- ἕναν λόγο μέ εὔρος ἐκτατό καί πολυσήμαντο. Διότι δέν ὑπάρχει, οὔτε ὑφίσταται ἔννοια αὐτονομημένη, ἀλλά ἀντιθέτως τά πάντα, ἄρα καί οἱ ἔννοιες πού τά δηλώνουν, προσδιορίζονται, καθορίζονται καί ἀλληλοϋποστηρίζονται μέσα ἀπό ἕνα δυναμικά ἱεραρχικό σύστημα σχέσεων  πού ἐναρμονίζει τή ζωή καί τήν ὕπαρξη.
 Ἔτσι ξεκινώντας ἀπό τήν ἀρχική ἔννοια καί τή λέξη πού τήν ἐκφέρει , δηλαδή μέσα ἀπό τήν κατάλληλη ἀντιστοιχία σημαίνοντος καί σημαινομένου, ὅμοια μέ πλοῖο πού ἀνοίγεται στά ὡκεάνια βάθη τῶν  ὁρίζόντων, σιγά σιγά συλλαμβάνουμε τό καθολικότερο εὔρος τῆς ἔννοιας καί ποιοῦμε γλώσσα προεκτείνοντας τά ὅρια τοῦ σημαίνοντος, δηλαδή τῆς λέξης, ἔτσι πού νά συλλαμβάνονται ὅλες οἱ ποιότητες ( συνθετικές, ἀντιθετικές, ὁμότροπες, παράλληλες κλπ) τοῦ σημαινομένου.
Ἡ ἰδιαίτερη ἀντιληπτική καί ἄρα ἱεραρχική ἀξιολόγηση κάθε λαοῦ ὡς πρός τήν πραγματικότητα, ἀποδίδεται συνεπέστατα καί ἀναπόφευκτα στή διαφορετική σχεσιολόγηση  τῶν ἀρχικῶν ἐννοιῶν. Γιά αὐτό κάθε ἐθνική γλώσσα ἀποτελεῖ μιά διαφορετική ταξινομία τοῦ κόσμου, ἕνα διαφορετικό σύστημα ἀξιῶν πού καταδεικνύει τήν πολιτισμική καί πνευματική θέση, δηλαδή τό ἀντιληπτικό, συνειδησιακό καί δημιουργικό ἐπίπεδο κάθε λαοῦ.
Ἐρχόμενοι στό θαῦμα τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας παρατηροῦμε μηχανισμούς  πού προσδίδουν στίς ἔννοιες καί τό σχεσιοδυναμικό τους πλαίσιο, ὄχι ἁπλῶς ἀκρίβεια καί εὐελιξία, ἀλλά ταυτόχρονα ἀνοιχτότητα καί διαφάνεια πρός τό ἄλλο, τό μή δηλούμενο, δηλαδή ἕναν ἀποφατισμό πίσω ἀπό τόν ὁποῖο διακρίνεται μιά διαρκής ἀναγωγή, μιά δημιουργική μετάβαση, ἕνα στοχαστικό πέρασμα, μιά ποιητική-μεθεκτική συναίσθηση πρός τό κεκρυμμένο πρόσωπο-λόγο τοῦ κόσμου.
Παραδίδοντας στίς ἐρχόμενες γενιές τή δυναμική τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας, εἶναι καθοριστικῆς σημασίας, ὄχι μόνο γιά τή γλώσσα ἀλλά κυρίως γιά τήν ὕπαρξη, νά παραδίδουμε ταυτόχρονα καί τούς μηχανισμούς πού γεννοῦν  τή γλώσσα, ἔσω μηχανισμούς-τρόπους- πού καθορίζονται ἀπό τήν ὡριμότητα τῆς συνείδησης ὡς «ἐν ἀληθεία» φορέα καί μεταφορέα λόγου, καί τούς ἔξω, τούς παραδομένους «ἐν σοφία»μέσω τῶν γλωσσολογικῶν ( ἑτυμολογικῶν, γραμματολογικῶν,συντακτικῶν, λογοτεχνικῶν) δομῶν.
Πρακτικά τί σημαίνουν ὅλα αὐτά;
Ἄς συλογιστοῦμε  πόσο διαφορετική σχέση ἀποκτᾶ ἕνα παιδί μέ τή γλώσσα, ὅταν μαθαίνει, γιά παράδειγμα, ὄχι ἁπλῶς τή λέξη φῶς- γιά τήν ὁποία , ἀν ἀφαιρέσουμε τή σχεσιοδυναμική του τρόπου μας, θά μποροῦσε νά χρησιμοποιήσει την ἀντίστοιχη λέξη  ὁποιασδήποτε ἄλλης γλώσσας-, ἀλλά ὅτι ἀπό αὐτή τή λέξη, στά  ἑλληνικά ,προέρχεται τό λέγω (φημί), ἡ φωνή, ἡ φήμη, ἡ φανέρωση, ἡ φαντασία καί φυσικά ὁ φωτισμός. Πόσο θά διευρύνονταν ἡ ἀντίληψή του, ἄν τοῦ δείχναμε ἐξ ἀρχῆς, ὅτι μέ τή φωνή του καί τά λόγια του δέν μιλᾶ ἁπλῶς, ἀλλά φωτίζει, φανερώνει, φαντάζεται τό κεκρυμμένο εὔρος τοῦ κόσμου. Μέ τόν τρόπο αὐτό, δέν παραδίδουμε ἁπλῶς τή λέξη, ἀλλά  φ ω τ α γ ω γ ο ῦ μ ε  τή συνειδητότητα τοῦ νέου ἀνθρώπου πού ἀρχίζει νά ξεκλειδώνει γλωσσολογικά μέσα του ποιότητες. Αὐτή ἡ διαφορετική διδακτική διαδικασία τῆς γλώσσας, ἀποτελεῖ τότε ὄχι διδασκαλία ἀλλά διδαχή τῆς γλώσσας. Παύουν τότε τά «ἑλληνικά τῆς πίκρας»(Ἐλύτης) καί μιά διέξοδος διαφαίνεται ἀπό τή χρήση στή χάρη. 

  

ΠΑΝΤΑΧΟΥ ΖΕΕΙ

Ἡ ἐπικοινωνία προϋποθέτει ἕνα νόημα. 
Γιά τόν λόγο αὐτό ἡ γλώσσα δομήθηκε μέ βάση τό νόημα.
Δέν ὑπάρχει λέξη ἤ ἐκφραστικός τρόπος κενός νοήματος.
 Οὔτε ὑπάρχει λέξη μέ αὐτονομημένη δυναμική. 
Διότι κάθε λέξη δηλώνει σχέση.
Κάθε λέξη προήλθε ἀπό τή σχέση μας μέ τήν πραγματικότητα, 
μεταφέρει τό ὕψος καί τό βάθος τῆς ἀντιληπτικῆς μας ἱκανότητας,
 σημαίνει τά πράγματα ἐνῶ ταυτόχρονα
ἔχει μιά ἀποφατική δυναμική ἐπειδή 
δέν περιχαρακώνει στό νόημα τήν ὀντολογική διάσταση τοῦ ὀνομαζομένου.
Προκειμένου νά προσεγγίσει τήν εὐρύτητα αὐτῆς τῆς προοπτικῆς,
 προκειμένου νά ὀνομάσει ἐν ἀληθεία τά πράγματα
καί ὅσο τό δυνατόν πληρέστερα, εἶναι ἀναγκασμένη
 νά ὑπάρχει σέ σχέση μέ ὅλες τίς ὑπόλοιπες λέξεις, 
δηλαδή μέ ὅλες τίς ἐννοιολογικές προεκτάσεις πού προσκομίζει
 ἡ βιωματική καί ἁγιοπνευματική ἀσκητική τοῦ βίου μας.

«Εἶναι παιδιά πολλῶν ἀνθρώπων τά λόγια μας»(Σεφέρης). 
Ὁ λόγος ἐνηλικιώνεται ὅπως καί ὁ ἄνθρωπος.
Ἡ γλώσσα ὅμως ἔχει τήν ἡλικία τῆς ἀνθρωπότητας. 
Μέσα στό χρόνο σμιλεύτηκε ἡ ἔκταση καί ἡ ἔνταση τῆς δυναμικῆς της. 
Δέν εἶναι ποτέ μιά γλώσσα «μένουσα» ἀλλά πάντα μιά γλώσσα «μέλλουσα»,
ἀφοῦ οἱ καιροί ἀπαιτοῦν νά ὀρθοτομεῖται 
τό εὔρος τῆς ἀλήθειας πού μποροῦν νά συλλάβουν. 
Ἡ γλώσσα ἀντικατοπτρίζει τόν λόγο τῆς ὕπαρξης.
 Ὅσο βαθαίνει ἡ ὕπαρξη βαθαίνει καί ἡ γλώσσα. 
Καί βαθαίνοντας ὁ λόγος βαθμιαῖα ἐκτείνεται ἀπό τούς λόγους τῶν ὅντων 
στόν Θεό Λόγο δι’ οὗ τά πάντα ἐγένετο. 
Ἔτσι οἱ λέξεις ἀποκτοῦν σιγά σιγά μιά ἀναγωγική σχεσιοδυναμική λειτουργία,
 σηματοδοτοῦν μιά μεθεκτική κοινωνία
καί ἐνῶ ξεκίνησαν νά ἐκφράζουν μόνο ὁρατές πραγματικότητες,
 μπορούν νά σηκώσουν καί πνευματικές ποιότητες. 
Πλουταίνει τό νόημα.
Ὅμως ἐπειδή στά χρόνια μας ἐπτωχεύσαμε ἀπό τήν τριβή 
μέ τά τῆς χρείας καί τά τῆς ἔπαρσης 
καί χάνοντας τήν ἀλήθεια μας χάσαμε καί τό νόημα,
 ξαναπαίρνουμε πάλι τό μονοπάτι πρός τήν πηγή
γιά νά ξαναγευτοῦμε καθαρή καί κρυστάλλινη τήν κάθε λέξη, 
ὥστε νά ἀνασυλάβουμε πάλι τό πρῶτο νόημα
καί νά ξεδιψάσουμε ἀπό τή γάργαρη ροή ὄχι ἁπλῶς τοῦ νοήματος 
ἀλλά τοῦ σπέρματος τῆς ζωῆς, 
τοῦ μυστηρίου πού ἀέναα μᾶς κυοφορεῖ 
καί μᾶς καλεῖ πρός μετοχή καί κοινωνία.

«Γιά ἄλλους οἱ λέξεις δέν κοστίζουν τίποτε, γιά ἄλλους εἶναι ζωή» ( Ἐλύτης). 
Οἱ λέξεις δέν εἶναι εὔκολες. 
Οἱ λέξεις εἶναι οἱ ἐρωμένες τοῦ ἀπείρου, οἱ ἀναπνοές τοῦ ἀνείπωτου.
Κοντά στό «τά πάντα ρεῖ» ὑπάρχει καί τό πανταχοῦ ζέει θεία πνοή. 
Διαχρονικά πορευόμενοι συλλαμβάνουμε τά ὠκεάνια μπουγάζια τῆς καθολικότητας, 
τά ἀενάως ρέοντα καί ζέοντα καί εὐτυχοῦμε μόνο ὅταν τά ὀνομάζουμε. 
Σά φύλακας ἄγγελος ἡ γλώσσα διακονεῖ τό βίο μας, τόν ἀνασηκώνει ἀναστάσιμα,
ἐκεῖ πού οἱ ἀντιθέσεις γίνονται ἀφορμή γιά πληρέστερες συνθέσεις.

«Ὅταν ἀνάβεις τό κερί καί ξεκλειδώνεις τόν Κῆπο
τοῦ χρόνου τό χῶμα, ἔδαφος γίνεται Θεοῦ».

Οἱ λέξεις, τά παράξενα αὐτά λιγνά κεράκια 
πού ἀνάβει ἡ συνείδηση γιά νά ἐκκλησιαστεῖ στήν ἀπεραντοσύνη τοῦ σύμπαντος. 
Λέξεις ἀπό τό ἀντίδωρο τῆς κλήσης μας μές τήν ἱερή σιωπή τοῦ Παραδείσου.

------------------------------------ 

ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

OYΣΙΑ

Προέλευση

Ιδιαίτερα αξιοπρόσεκτο εἶναι ότι η λέξη ουσία προέρχεται από τό θηλ. της μετοχής (ὤν οὖσα ὄν) του ενεστώτα του ρήματος εἰμί (είμαι). Από την προέλευση δηλώνεται ότι η ουσία μετέχει σέ αυτό που είμαι, ή όπως διευκρινίζουν οι οι Καππαδόκες Πατέρες γυμνή ουσία, δηλαδή ουσία ανυπόστατος δεν υπάρχει. Δεν υπάρχει το τι χωρίς το όπως ή το πώς, την υπόσταση.

 Επίσης από το ουδέτερο της μετοχής (ὤν οὖσα ὄν) του ενεστώτα του ρήματος εἰμί (είμαι) έχουμε και τις συγγενικές λέξεις: το ον, τα όντα, που δηλώνουν αυτά που είναι υπαρκτά. Από εδώ παράγονται και οι λέξεις που αναφέρονται στην ύπαρξη:  οντολογία, οντότητα, οντολογικός. Έχει επίσης αναφερθεί ότι από τη λέξη ον προκύπτει και η λέξη όνομα διότι όνομα έχει ότι υπάρχει. Μάλιστα επειδή οι άνθρωποι είναι τα μόνα όντα τα οποία δηλώνουν την ύπαρξή τους μέσω του προσωπικού τους ονόματος λέγονται και νοματαίοι δηλαδή αυτοί πού φέρουν όνομα. 

Συγγενικές λέξεις

οὐσία (η ουσία, η περιουσία)

οὐσίδιον (η μικρή περιουσία)

ουσιώδης, επουσιώδης

ουσιαστικό, ουσιαστικός, ουσιαστικοποιώ, ουσιαστικοποίηση

παρουσία, περιουσία, απουσία, εξουσία, πεμπτουσία

περιούσιος, ανούσιος, επουσιώδης

ομοούσιος, επιούσιος, αυτούσιος, ὑπερούσιος

το ον, τα όντα  

ὄντως (επίρρημα όντως)

οντολογία, οντότητα, οντολογικός

όντως

το παρόν

παρούσα, ἀπούσα

Σημασία

1. κάθε τι υλικό (συνώνυμα: ύλη)

χρωστική / χημική / λιπαρή / βλαβερή ουσία

2. το σύνολο των στοιχείων από τα οποία αποτελείται κάτι και καθορίζουν την ύπαρξή του (συνώνυμα: το είναι, υπόσταση)

3. το κεντρικό σημείο, ο πυρήνας ενός θέματος, μιας συζήτησης, ενός πράγματος ( συνώνυμα: επίκεντρο)

έχεις αντιληφθεί την ουσία της συζήτησης;

4. το αληθινό περιεχόμενο, το σημαντικό στοιχείο (συνώνυμα: νόημα, σπουδαιότητα)

η ουσία της ζωής / της εργασίας / της συντροφικότητας

5. το πιο θρεπτικό ή γευστικό στοιχείο της τροφής

χωρίς αλάτι δεν έχει ουσία το φαγητό

6. (φιλοσοφία):

• οτιδήποτε στοιχειοθετεί τη σταθερή φύση των πραγμάτων, ανεξάρτητα από τις μεταβολές που υφίστανται ή τις πολλαπλές μορφές που μπορεί να έχουν

• (Αριστοτέλης) η κατηγορία που καθορίζει την ύπαρξη ενός πράγματος και δεν εξαρτάται από τα συμβεβηκότα του

7. (πληθυντικός) οι παράνομες εξαρτησιογόνες ουσίες, τα ναρκωτικά

Εκφράσεις 

• οὐδέν γίνεται ἐκ τοῦ μή ὄντος Επίκουρος

• ἐξ οὐκ ὄντων ἐποίησεν αὐτὰ ὁ θεός (κατά Λουκά)

Βιβλιογραφία-Πηγές
• ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ : Ἐτυμολογικό Λεξικό
• ΒΙΚΙΛΕΞΙΚΟ
• ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ
• ΑΝΝΑ ΤΖΙΡΟΠΟΥΛΟΥ-ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ: Ο ΕΝ ΤΗ ΛΕΞΕΙ ΛΟΓΟΣ

------------------------------------ 

ΑΓΩΓΗ

Ἡ λέξη ἀγωγή κρύβει μέσα της τό ρῆμα ἅγω=ὁδηγῶ, διότι ἡ ἀγωγή εἶναι καθοδήγηση. Τή δύσκολη αὐτή διαδικασία τῆς καθοδήγησης καταδεικνύουν καί οἱ συγγενικές λέξεις:
• ἀγώνας, ἀγωνίζομαι, ἀγώνισμα
• ἄξιος, ἀξιοσύνη, ἀξίζω, ἀξιώνω

Αὐτό πού ἐπιτυγχάνεται διαμέσου τῆς ἀγωγῆς, δηλαδή ἡ διοχέτευση πνευματικῆς ἐνέργειας μέσα σέ ἕνα ἄτομο, μεταφέρθηκε ὡς διαδικασία καί μέσα στήν ὕλη μέ τίς παράγωγες συγγενικές λέξεις:
• ἀγωγός
• ἀγωγιμότητα, ἀγώγιμος
Ἔχουμε ἐπίσης τίς συγγενείς λέξεις:
• αγώι, αγώγι
• αγωγιάτης
Μποροῦμε ,ἐπίσης νά ἐπισυνάψουμε καί τή λέξη ἀγωνία ( ἀπό τό ρῆμα:ἀγωνιάω-ῶ) μέ τήν ἀρχική της σημασία πού εἶναι ἀγώνας γιά νίκη.
Ἡ λέξη ἀγωγή διευρύνεται ἐννοιολογικά μέ τίς παράγωγες καί σύνθετες λέξεις:
• ἀνάγω, ἀναγωγή
• ἀπάγω, ἀπαγωγή, ἀπαγωγέας
• διάγω, διαγωγή
• ἐνάγω
• ἐξάγω, ἐξαγωγή, ἐξαγωγέας, ἐξαγωγός
• ἐπάγω, ἐπαγωγή, ἐπαγωγικός
• κατάγομαι, καταγωγή, καταγώγιο
• παράγω, παραγωγή, παραγωγός
• περιάγω, περιαγωγή
• προάγω, προαγωγή, προαγωγός
• προσάγω, προσαγωγή, προσαγωγός
• συνάγω, συναγωγή
• ὑπάγω, ὑπαγωγή
• Παιδαγωγός, νηπιαγωγός
Ἐπίσης μέ τίς καταλήξεις –αγός καί –ηγός  ἔχουμε λέξεις ὅπως:
ἀρχηγός, κυνηγός, λοχαγός, ξεναγός, ὁδηγός, στρατηγός κἄ.

------------------------------