Η μυσταγωγία των ψαλμών της Αγίας Σοφίας
ΠΗΓΗ:/antifono.gr από https://www.kathimerini.gr/1072208/gallery/politismos/moysikh/h-mystagwgia-twn-yalmwn-ths-agias-sofias
Η Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη
δημιουργήθηκε από νεοπλατωνιστές αρχιτέκτονες που ενσωμάτωσαν στην κατασκευή
της ελληνική γνώση – πυθαγόρεια και πλατωνική – για την πραγμάτωση της επαφής
του ανθρώπου με το θείο. 1483 χρόνια μετά από τα εγκαίνια του λαμπρότερου
χριστιανικού ναού (που έγινε στις 27 Δεκεμβρίου 537) η καθηγήτρια του
πανεπιστημίου Stanford των ΗΠΑ Μπισέρα Πέντσεβα έχει ολοκληρώσει μια
πρωτοποριακή μελέτη που έχει οδηγήσει, με τη βοήθεια προηγμένων υπολογιστικών
συστημάτων, στην πιστή αναδημιουργία του ήχου του Ναού φέρνοντας στο σήμερα
κάτι που μέχρι πρότινος έμοιαζε ότι είχε χαθεί οριστικά: την εμπειρία της
συμμετοχής στον Όρθρο και στον Εσπερινό, σαν να βρίσκεσαι στην Αγία Σοφία της
Βυζαντινής εποχής.
Το βιβλίο της Μπισέρα Πέντσεβα, «Hagia
Sofia: Sound, Space and Spirit in Byzantium (Pennsylvania State University Press, 2017)
κέρδισε το 2018 το βραβείο για την καλύτερη μονογραφία στις ιστορικές σπουδές
της American Academy of Religion.
Η ακουστική εμπειρία της Αγίας Σοφίας
αναδημιουργήθηκε μέσα από συστηματική μελέτη που έγινε στην Καλιφόρνια τα
τελευταία χρόνια, χάρη στη γνώση, στην πίστη και στο όραμα μιας αφοσιωμένης
επιστήμονος, χριστιανής ορθόδοξης, βουλγαρικής καταγωγής. Η κυρία Πέντσεβα
μίλησε στην «Καθημερινή» και εξήγησε γιατί η επαφή με το θείο που επιτυγχάνεται
στην Αγία Σοφία δεν είναι ένα μεσαιωνικό «ειδικό εφέ», αλλά το αποτέλεσμα
εφαρμογής πτυχών της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας.
Η καθηγήτρια Πέντσεβα ολοκλήρωσε τη
διδακτορική της διατριβή στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Συνδύασε τη βυζαντινή
τέχνη, την ιστορία, τη θρησκεία και τη θεολογία. Αμέσως μετά άρχισε να διδάσκει
στο Στάνφορντ. Το κλίμα της Δυτικής Ακτής των ΗΠΑ είναι παρόμοιο με το μεσογειακό
και αυτό συνέβαλλε ώστε η προσοχή της να παραμείνει στραμμένη στο Βυζάντιο.
«Πήγαινα στην ακτή και αισθανόμουν σαν να βρίσκομαι στη Βόρεια Αφρική και να
κοιτάζω προς την Ευρώπη», λέει.
Ακολούθησε ένα ταξίδι ανακάλυψης που
συνδυάζει τη βυζαντινή ιστορία με τη φαινομενολογία – τη φιλοσοφική μέθοδο
αναζήτησης του τρόπου με τον οποία τα φαινόμενα εκδηλώνονται στη συνείδησή μας.
Άρχισε να ανακαλύπτει την πραγματική λειτουργία της Αγίας Σοφίας που πολύ
απέχει από το να είναι απλώς ένα μεγαλοπρεπές κέλυφος. Ο ναός είναι, σχεδόν,
ένας ζωντανός οργανισμός. Η Σοφία, η νόηση, στην οποία είναι αφιερωμένος, είναι
έκφραση της συνείδησης, του όντος και της ύπαρξης.
«Επισκέφθηκα την Αγία Σοφία για πρώτη
φορά όταν ήμουν 19 ετών σε ένα ταξίδι στην Κωνσταντινούπολη μαζί με μια φίλη
μου από την Τουρκία, που ήταν συμφοιτήτριά μου στην Αμερική», λέει.
«Πολλά χρόνια αργότερα στο Στάνφορντ γνώρισα τον Τζόναθαν Άμπελ, καθηγητή
Υπολογιστικών Ερευνών στη Μουσική και στην Ακουστική (Computer Research in
Music and Acoustics)». Η κυρία Πέντσεβα άρχισε να αντιλαμβάνεται ότι το
ακουστικό αποτύπωμα, η «φωνή» της Αγίας Σοφίας θα μπορούσε να ανακαλυφθεί
ξανά, να ανακτηθεί, να υλοποιηθεί ως μορφή λογισμικού.
Τον Μάϊο του 2010 επισκέφθηκε την Αγία
Σοφία, κάθισε στη μέση του ναού, έσπασε ένα μπαλόνι και κατέγραψε τον ήχο του.
Κάθε χώρος διαχειρίζεται διαφορετικά τον ήχο. Γι’ αυτό σε κάθε χώρο ακούμε
διαφορετικά τον ίδιο ήχο. Ο συγκεκριμένος καταγεγραμμένος ήχος έφερε το
αποτύπωμα της Αγίας Σοφίας. Αυτό το αποτύπωμα έλαβε ο Άμπελ στην Καλιφόρνια (με
το σύστημα fetch) και άρχισε να εργάζεται για να αποσαφηνίσει τις συντεταγμένες
του. Ανακαλύφθηκε όχι μόνο ότι η Αγία Σοφία «επιβάλλει» αντήχηση που διαρκεί
11-12 δευτερόλεπτα, αλλά και μια σειρά από λεπτομέρειες για το πώς ο χώρος
διαμορφώνει τον ήχο. Συγκριτικά, η αντήχηση σε σύγχρονες μουσικές αίθουσες
διαρκεί 2-4 δευτερόλεπτα. Η Πέντσεβα βρισκόταν ήδη σε επαφή με τη χορωδία
Capella Romana που υπό τη διεύθυνση του Αλεξάντερ Λίνγκας ειδικεύεται στην
ερμηνεία μεσαιωνικών θρησκευτικών ύμνων.
Αφήνουμε την κυρία Πέντσεβα να
περιγράψει με απλά λόγια αυτό που με την έρευνά της πέτυχε: «Οι ερμηνευτές της
Capella Romana απέδωσαν τις ψαλμωδίες του όρθρου, του εσπερινού καθώς και
άλλους βυζαντινούς ψαλμούς, ακολουθώντας την παράδοση της λειτουργίας σε καθεδρικούς
ναούς, που είναι διαφορετική από τη μοναστική παράδοση της εποχής των
Παλαιολόγων που επικράτησε αργότερα στο Άγιον Όρος. Ο ήχος πέρασε μέσα από
μικρόφωνα που ήταν κολλημένα στο μέτωπο των ερμηνευτών. Στη συνέχεια
διοχετεύτηκε στο πρωτοποριακό λογισμικό του Τζόναθαν Άμπελ και από εκεί στα
ηχεία της αίθουσας. Έτσι, ο ήχος που άκουσαν και ακούνε οι χορωδοί της Capella
Romana την ώρα που ερμηνεύουν, αλλά και ο ήχος που ακούνε οι
παρευρισκόμενοι είναι ο ήχος που θα άκουγαν αν βρίσκονταν μέσα στην Αγία
Σοφία». Πρόκειται για ένα αριστούργημα, καλλιτεχνικό, τεχνολογικό και
θεολογικό. Η Capella Romana θα μπορούσε να φέρει την Αγία Σοφία στο Μέγαρο
Μουσικής ή στην Εθνική Λυρική Σκηνή, εάν προσκληθεί, όταν φυσικά αρθούν τα
ειδικά μέτρα που ισχύουν αυτή την εποχή. «Θα ήταν τιμή μας να δεχτούμε μια
τέτοια πρόσκληση από την Ελλάδα», λέει η κυρία Πέντσεβα που είναι φίλη της
χώρας μας και την επισκέπτεται συχνά. Αν αναζητήσετε το άλμπουμ «Lost Voices of
Hagia Sofia» στο YouTube (και αξίζει να αγοράσετε το CD στο Amazon) μπορείτε να
ακούσετε στον υπολογιστή, στο κινητό, στο tablet, τον ήχο της Αγίας Σοφίας. Θα
σαστίσετε χωρίς την παραμικρή υπερβολή. Γιατί όμως θα σαστίσετε; Λόγω μιας
έλλογης συγκίνησης που φορτίζει τη γνώση για την Αγία Σοφία ή γιατί υπάρχει
κάτι βαθύτερο;
«Χάρη στο πρωτοποριακό λογισμικό του Τζόναθαν Αμπελ, ο ήχος που άκουσαν και ακούν οι χορωδοί της Capella Romana την ώρα που ερμηνεύουν, αλλά και ο ήχος που ακούν οι παρευρισκόμενοι, είναι ο ήχος που θα άκουγαν αν βρίσκονταν μέσα στην Αγία Σοφία», λέει η Μπισέρα Πέντσεβα.
Στη συζήτησή μας που έγινε μέσω του
Skype η κυρία Πέντσεβα προσπαθεί να μου εξηγήσει το φαινόμενο. Η σύζευξη των
βυζαντινών ψαλμών με την ακουστική της Αγίας Σοφίας αναβιβάζουν τη συνείδηση
από το υλικό στο νοητικό και στο πνευματικό πεδίο. «Οι ψαλμοί, μέσα σε ένα
περιβάλλον τόσο παρατεταμένης αντήχησης, υπερβαίνουν την απλή πληροφορία και
γίνονται προσωδία», λέει. Ο ίδιος ο λόγος αποκαλύπτει τον εσωτερικό ρυθμό του,
ο οποίος, σε παραλληλία με τη μουσική, προσανατολίζει τη συνείδηση στο άχρονο
και στο άπειρο. «Οι ψαλμοί έχουν τον χαρακτήρα μελισμάτων – μουσικές φράσεις με
πολλές νότες μελοποιημένες επάνω σε μια μόνο συλλαβή ή φωνήεν – μια συνήθης
πρακτική του Γρηγοριανού Μέλους. Προστίθεται η διατονικότητα, η εισαγωγή μη
σημασιολογικών ήχων, όπως «χι», «χε», «χο», «γκο», «γκε» ανάμεσα στις συλλαβές.
Ένα κείμενο με αυτά τα χαρακτηριστικά, καθώς αποδίδεται μελωδικά μέσα στην Αγία
Σοφία, υπερβαίνει τη νοητή του διάσταση», εξηγεί. Κατά την καθηγήτρια, τα
μελλίσματα και οι παρενθέσεις (intercalations) επεκτείνουν την αλληλουχία των
σημασιών και έτσι το νόημα των λέξεων παύει να είναι προσεγγίσιμο. Το πέπλο που
πέφτει επάνω στις σημασίες εντείνεται με την αντήχηση οδηγώντας την αντίληψη
πάνω από το επίπεδο της γλώσσας, στο πεδίο της προσωδίας και της εμπειρίας του
θείου, καθώς το άτομο ενθυλακώνεται μέσα σε έναν μη προσιτό, υγρό ήχο (που
ταυτίζεται με το ομηρικό «όμφη»). Κατά τη δική μου αντίληψη, όλα αυτά
οδηγούν τη συνείδηση πιο κοντά σε ανώτερες δονήσεις, σε πεδία που δεν
αντιλαμβανόμαστε στην κανονική ζωή, αλλά που συστηματικά τα συλλαμβάνουν και τα
αποκρυπτογραφούν τα μαθηματικά, οι υπερχώροι, οι επιπλέον διαστάσεις και οι
υπερχορδές της θεωρητικής φυσικής. Για να αντιληφθεί κανείς με τη φτωχή του
αντίληψη κάτι έστω απειροελάχιστο από αυτά τα πεδία, που βρίσκονται στην πηγή
της δημιουργίας του σύμπαντος, δηλαδή σε αυτό που αποκαλούμε «θείο», είτε θα
πρέπει να είναι φιλόσοφος και μαθηματικός, είτε θα πρέπει να συμμετέχει με
ταπεινότητα και ακινησία σκέψης σε μια ιερή τελετή, όπου ο χώρος και η
τελετουργία οργανώνονται μέσα από άυλες αρχές της επιστήμης.
Πώς
οι νεοπλατωνιστές «έχτισαν» την ένωση με το θείο
Και ιδού οι άυλες αρχές που οριοθέτησαν
την Αγία Σοφία σύμφωνα με την καθηγήτρια Πέντσεβα: «Σύμφωνα με αξιόπιστες
πηγές, οι δύο αρχιτέκτονες της Αγίας Σοφίας, ο Ισίδωρος από τη Μίλητο και ο
Ανθέμιος από τις Τράλλεις ανήκαν στον κύκλο του Αμμώνιου Ερμείου που κατείχε
την έδρα της φιλοσοφίας στην Αλεξάνδρεια και είχε μαθητεύσει κοντά στον Πρόκλο.
Η Ακαδημία του Πλάτωνα στην Αθήνα είχε κλείσει το 529 μ.Χ., τρία μόλις χρόνια
πριν από την έναρξη κατασκευής της Αγίας Σοφίας. Η Σχολή της Αλεξάνδρειας όμως
ακόμη λειτουργούσε και ήταν το κέντρο της ελληνικής γνώσης για τη μηχανική και
την ακουστική. Ο Φωκάς, έπαρχος της Κωνσταντινούπολης και στενός συνεργάτης του
Αυτοκράτορα Ιουστινιανού ήταν αυτός που κάλεσε τους δύο αρχιτέκτονες. Είχε κι
αυτός συνδεθεί με τον κύκλο των νεοπλατωνιστών. Οι νεοπλατωνιστές συνέδεαν σε
μία ενιαία φιλοσοφία τις διδαχές του Πυθαγόρα, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη και
των Μυστηρίων. Ο Φωκάς κατηγορήθηκε για παγανισμό το 545μ.Χ. και αυτοκτόνησε.
Διαπιστώνουμε ότι το ελληνικό πνεύμα, «ξένο και παγανιστικό» εκ πρώτης όψεως,
βρέθηκε στον πυρήνα της διαμόρφωσης της χριστιανικής ταυτότητας. Η Αγία Σοφία
χτίστηκε από έναν κύκλο νεοπλατωνιστών οι οποίοι πίστευαν ότι μέσα από την
επιστήμη μπορείς να προσεγγίσεις το θείο. Γνωρίζουμε ότι οι νεοπλατωνιστές
ενδιαφέρονταν για τις ιδιότητες και τις αντανακλάσεις του φωτός, ότι είχαν
γνώσεις γεωμετρίας και ανώτερων μαθηματικών και ότι υπολόγιζαν τις ιδιότητες
των στερεών μέσα σε στερεά. Σκεφτείτε ότι ο «Καλλιχόρος» της Αγίας Σοφίας είναι
ένα στερεό μέσα σε στερεό. Ο Παύλος Σιλεντιάριος, μέλος του Αυτοκρατορικού
Συμβουλίου, χρησιμοποίησε αυτή τη λέξη τον 6ο αιώνα για να περιγράψει τον χώρο
κάτω από τον τρούλο, όπου λαμβάνει χώρα η λειτουργία. Μέσα στην Αγία Σοφία η
ενέργεια του ήχου δεν εξανεμίζεται, αλλά αντίθετα συμπυκνώνεται και εντείνεται
καθώς ανυψώνεται προς τον τρούλο. Καθώς φτάνει στον τρούλο, επιστρέφει
αντηχώντας προς τα κάτω στο πλήθος των πιστών που ψάλλουν κι αυτοί ακολουθώντας
τους ψάλτες και ενθυλακώνει τους πάντες μέσα σε μια ηχητική αίσθηση που θα την
αποκαλούσαμε «χρυσή βροχή». Οι ψάλτες ψέλλουν. Η Αγία Σοφία απαντά. Η
μυσταγωγία δεν είναι παρά η συνέργεια ανάμεσα στο κτίριο και τους πιστούς».
Η καθηγήτρια εξηγεί ότι ανάλογα
φαινόμενα εκδηλώνονται με το φως. Με το φως της Ανατολής, στον Όρθρο και
με το φως της Δύσης, με τον Εσπερινό. Η Αγία Σοφία είναι σχεδιασμένη για να
επιτρέπει αντανακλάσεις του φωτός που μετατρέπουν τη στερεότητα του χώρου σε
ρευστότητα. Μέσα από τη συζήτηση με την κυρία Πέντσεβα καταλήγω στο συμπέρασμα
ότι οι αρχιτέκτονες της Αγίας Σοφίας αντιλήφθηκαν την πρόσκληση για την
κατασκευή της εκκλησίας ως μια πρόκληση για σχεδιάσουν έναν χώρο που να εισάγει
στο πεδίο της ύλης και της καθημερινής εμπειρίας που καθορίζεται από τις
ανθρώπινες αισθήσεις την νεοπλατωνική αντίληψη της θέωσης – δηλαδή της ένωσης
με το θείο. Μοιάζει σαν το ζητούμενο να ήταν: Πώς θα αντιληφθείς (πώς θα
υποψιαστείς) με τις αισθήσεις σου «κάτι» από το άφατο, από το μη αισθητό, από
το θείο. Για να το πετύχουν αξιοποίησαν τα αποκαλούμενα «άφατα σύμβολα», δηλαδή
τους αριθμούς, τις αρχές των μαθηματικών και της γεωμετρίας, τις πυθαγόρειες
οντότητες που θεωρούσαν ότι αποκαλύπτουν μη αισθητές διαστάσεις της
πραγματικότητας. Πήραν λοιπόν αυτές τις αρχές και τις «έχτισαν» μέσα στα
υλικά, στην τοιχοποιία, στην οικοδόμηση. Έτσι κατόρθωσαν να χτίσουν έναν χώρο
με αντήχηση 12 δευτερολέπτων. Οι ίδιοι αυτοί φιλόσοφοι και επιστήμονες πίστευαν
ότι οι δομές του μακρόκοσμου αντανακλώνται μέσα στον μικρόκοσμο, κάτι που
επιβεβαιώθηκε από τη σύγχρονη φυσική. Επέμεναν στις διδασκαλίες τους ότι τα
πάντα βρίσκονται μέσα στα πάντα, αλλά ότι το καθετί εκδηλώνεται ως κάτι
συγκεκριμένο, με βάση μια δεδομένη δόνηση των ατόμων του, αρχή που επίσης έχει
επιβεβαιωθεί από τη φυσική. Έχει αποδειχθεί ότι το κάθε στοιχείο αποτελείται
από την ίδια ενέργεια με κάθε άλλο στοιχείο που όμως βρίσκεται σε διαφορετική
δόνηση. Κι αν η απροσδιοριστία υπαινίσσεται ένα σύμπαν που ξεχειλίζει από
νόηση, τότε όλα τα φαινόμενα είναι διαφορετικές συμπυκνώσεις του νου, από τον
κόσμο της ύλης ως τον πλατωνικό κόσμο των ιδεών και την άρρητο αρχή.
Σκέφτομαι ότι η Αγία Σοφία είναι όχι
μόνο ένας βαθιά ελληνικός ναός, αλλά ένας οικουμενικός ναός, ένα θαύμα του
ανθρώπινου πνεύματος. Ως τέτοιος πρέπει να γίνει σεβαστός από τη χώρα που έχει
την τιμή και το προνόμιο να τον διαφυλάττει, τη σημερινή Τουρκία, η οποία δεν
στερείται από ανθρώπους με βαθιά μόρφωση, ευαισθησία και πνευματικότητα.
Η Αγία Σοφία – αλλά και σχεδόν κάθε χριστιανικός ναός, ασφαλώς στο δικό του
μέτρο ο καθένας – αποτελεί την υλοποίηση ενός νεοπλατωνικού μηχανισμού
προσέγγισης της βαθύτερης αλήθειας που όλοι υποψιαζόμαστε ότι υπάρχει (και)
μέσα μας. Ίσως αυτό να είναι μια από τις εξηγήσεις για την επιτυχία του
Χριστιανισμού.
Η Μπισέρα Πέντσεβα επισημαίνει: «Στον
μεσαιωνικό κόσμο δεν υπήρχε η έννοια του «πραγματικού» (real). Υπήρχει η έννοια
της «Αλήθειας» (Truth). Ο χώρος της Αγίας Σοφίας είναι έτσι σχεδιασμένος για να
παράγει διαρκώς Αλήθεια, δηλαδή Σοφία. Και η Σοφία ταυτίζεται με το θείο. Η
Αλήθεια έρχεται πιο κοντά στις αισθήσεις μας, στον υλικό κόσμο μας, μέσα από το
φως και τον ήχο. Σκεφτείτε τη «Μεγαλοφωνία», τον λαμπερό, ευρύ ήχο που
παράγεται μέσα από την ανθρώπινη συμμετοχή στην τελετή, των ψαλτών, αλλά και
του χριστεπώνυμου πληρώματος που συμμετέχει στις επαναλήψεις των ψαλμών. Αυτό
είναι το φαινόμενο που αποκαλούμε «μυσταγωγία». Η Αγία Σοφία παράγει
«εικόνες του Θεού», που δεν είναι υλικές αναπαραστάσεις. Έχουμε μάθει να
προσεγγίζουμε το Βυζάντιο μέσα από τις εικόνες των Αγίων, αλλά μην ξεχνάτε ότι
η βυζαντινή θεολογία έχει μια πολύ ισχυρή «ανεικονική πλευρά». Συλλαμβάνει το
θείο ως ήχο και ως φως. Ο ήχος και το φως δεν έχουν φόρμα. Δεν απαιτούν το
ανθρώπινο χέρι. Έτσι, αποδίδουν ακριβέστερα την ενέργεια που αποτελεί το
υπόβαθρο της δημιουργίας. Η Αγία Σοφία χτίστηκε για να παράγει άϋλες «εικόνες
του Θεού» εμπλέκοντας τους ίδιους τους πιστούς στη διαδικασία αυτή μέσα από τη
συμμετοχή τους στην ψαλμωδία. Ψάλλοντας, όλοι οι πιστοί γίνονται εικόνες του
Θεού».
Πατήστε τα παρακάτω links και μεταφερθείτε στην Αγία Σοφία την εποχή του Βυζαντίου:
1. Hagia Sofia: Sound, Space, and Spirit in Byzantium.
2. Lost Voices of Hagia Sofia: Capella Romana
3.Το βιβλίο της Μπισέρα Πέντσεβα “Hagia Sophia: Sound, Space,
and Spirit in Byzantium”
4. Icons of Sound: Η ταινία της Μπισέρα
Πέντσεβα για την Αγία Σοφία
* Η πρωτοποριακή ιστορική και
τεχνολογική μελέτη της Μπισέρα Πέντσεβα για τη χαρτογράφηση του ακουστικού
αποτυπώματος και την ηχογράφηση των θρησκευτικών ύμνων της Αγίας Σοφίας υποστηρίχθηκε
από το Ίδρυμα Ωνάση με δύο χορηγίες, το 2013 και το 2016.
Ο
ζωγραφικός πίνακας που πλαισιώνει τη σελίδα είναι έργο του ιερομονάχου
Αναστασίου, από το Ιερό Κουτλουμουσιανό Κελί του Τιμίου Προδρόμου.
1 σχόλιο
1.
Μιχάλης Ν. Σταμπούλης 31 Μαΐου 2020 at 11:17
Νομίζω οτι αυτό που θά
ταίριαζε, σάν σχόλιο, σ’ ένα τόσο μοναδικό καί υψηλού επιπέδου άρθρο, θά
μπορούσε νά’ ναι μόνο ένα αντίστοιχης ποιότητας (καί εσωτερικότητας) χρονικό
μιάς επίσκεψης στήν Αγιά-Σοφιά, όπως “τήν είδε” ο Πρωτοπρεσβύτερος τής καρδιάς
μας π. Θωμάς Χρυσικός, Εφημέριος στόν Ι. Ναό τής Αγίας Ειρήνης (οδ. Αιόλου),
τής καταφυγής καί τής παραμυθίας μας.
Άς τόν ακολουθήσουμε, άν
τό καταφέρουμε :
Εἰσόδευση… ἀτελεύτητη
Ὁ δρόμος γιά τήν Πόλη εἶναι μακρύς ἔτσι κι’ ἀλλιῶς. Δεκάδες
χάνια ἀριθμοῦσε τό ταξίδι ἐκεῖνα τά χρόνια ὥσπου νά φτάσει κανείς.
Σταθμοί ἀνεφοδιασμοῦ κι ἀνάπαυσης, ψευδαίσθηση ἀσφάλειας ἀπό
ληστές. Ὅσο κι’ ἄν ἦταν τό κουμάντο, τό ταξίδι ἦταν ἀπό μόνο του
μεγάλο ξόδιο σέ ὑποχρέωνε νά μετρᾶς ὥρα τήν ὥρα τίς ἀντοχές καί τίς
ἀνάγκες, σ’ ἄφηνε σχεδόν γυμνό κι’ ἀποκαμωμένο, σέ περιμάζευε ἡ
Βασιλεύουσα νά σέ ντύσει μέ δική της φορεσιά.
Τώρα πιά τό ταξίδι εἶναι ἀσφαλές δέ χρειάζονται χάνια κι’
ἀνεφοδιασμοί, δέν συναντᾶς ληστές μπορεῖς νά προϋπολογίσεις τό
παραμικρό. Φτάνεις στήν Πόλη κουβαλῶντας ἀποσκευές πού
παραμερίζουν τήν ἀναμέτρηση μέ τά χρειώδη, ἡ ἐμβέλεια τοῦ δικτύου
παρέχει πλήρη κάλυψη…
Μόνο ἡ ἀεροσυνοδός ἀναλαμβάνει νά θυμίσει κάτι ἀσυνήθιστο:
«ἄν χρειαστεῖ νά ἐγκαταλείψετε τό ἀεροσκάφος ἀφῆστε πίσω ὅλα τά
ἀτομικά σας εἴδη».
Κι’ ὅμως εἶναι ἡ πιό οἰκεία φράση. Τήν λέμε συχνά καί τήν
ξεχνᾶμε συχνότερα: «Πᾶσαν τήν βιοτικήν ἀποθώμεθα μέριμναν». Στήν
Πόλη δέν πᾶς ἐξοπλισμένος οὔτε ἀσφαλισμένος, πᾶς γιά νά παραδοθεῖς
παραιτούμενος ἀπ’ ὅ,τι ἔχεις, ἀπ’ ὅ,τι ξέρεις γιά νά σταθεῖς μπροστά
στήν Πύλη τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας.
Στήν Βασιλική Πύλη τῆς Ἁγίας Σοφίας ἀπομένουν γυμνά νά
περιμένουν τά φοβερά ἄγκιστρα πού συγκρατοῦσαν κάποτε τεράστια
βῆλα, εἰκόνα τοῦ Καταπετάσματος τῆς Σαρκός τοῦ Κυρίου, τοῦ
κοινωνοῦ τῆς σαρκός ἡμῶν, πού σύρονταν γιά νά εἰσοδεύσουν οἱ
λευχειμονοῦντες νεοφώτιστοι, ἡ καινή κτίση τῆς Ἐκκλησίας, γιά νά
ξαναβροῦν πορεία ζωῆς τά τεθραυσμένα μέλη τοῦ Χριστοῦ.
Βῆλα συρόμενα πρός τόν καινό βηματισμό τῶν ἐσχάτων, πρός
τήν διάβαση καί τόν σαββατισμό, τήν κατάπαυση τῶν ἔργων τῆς
σαρκός.
Ξέρω ὅτι εἶμαι γέννημα ἑνός λαοῦ κληρονόμου αὐτῆς τῆς
ἱερουργίας πού ἱερούργησε τήν κληρονομιά του σέ καιρούς χαλεπούς,
ὅταν ἡ Ἱστορία ἀπέστρεψε τούς ὀφθαλμούς της καί τόν ἐγκατέλειψε
γυμνητεύοντα καί πλάνητα. Ἔσυρε τότε τά καταπετάσματα τῆς
ἱερουργίας του καί εἰσόδευσε στήν παρηγοριά της.
Ξέρω ὅμως ὅτι εἶμαι γέννημα ἑνός λαοῦ κληρονόμου αὐτῆς τῆς
ἱερουργίας πού σήμερα μετεωρίζει τό βῆμα του ἀπαρηγόρητος.
Πίστεψε σέ ὁράματα ἀρτιγέννητα ὁ παλαιός τῶν ἡμερῶν λαός μου καί
ὑπέστειλε τά καταπετάσματά του ἀφήνοντας τήν ψυχή του ἔκθετη,
κεκοινωμένη, καταπάτημα ἐθνῶν.
Καί πάνω στούς θρήνους τῶν διαψεύσεων μοιάζει νά μή θυμᾶται
κἄν τήν ἀπαντοχή τῆς δικῆς του ἐλπίδας, ἐκεῖ πού ἀκόμα ὑπάρχει καί
δέν τήν σκέπασαν οἱ κραυγές θορυβούντων ποιμένων.
………………………………………………………………………………………….
Ὁ δρόμος γιά τήν Πόλη εἶναι μακρύς ἔτσι κι’ ἀλλιῶς. Δεκάδες
χάνια ἀριθμοῦσε τό ταξίδι ἐκεῖνα τά χρόνια ὥσπου νά φτάσει κανείς.
Σταθμοί ἀνεφοδιασμοῦ κι ἀνάπαυσης, ψευδαίσθηση ἀσφάλειας ἀπό
ληστές. Ὅσο κι’ ἄν ἦταν τό κουμάντο, τό ταξίδι ἦταν ἀπό μόνο του
μεγάλο ξόδιο σέ ὑποχρέωνε νά μετρᾶς ὥρα τήν ὥρα τίς ἀντοχές καί τίς
ἀνάγκες, σ’ ἄφηνε σχεδόν γυμνό κι’ ἀποκαμωμένο, σέ περιμάζευε ἡ
Βασιλεύουσα νά σέ ντύσει μέ δική της φορεσιά.
Τώρα πιά τό ταξίδι εἶναι ἀσφαλές δέ χρειάζονται χάνια κι’
ἀνεφοδιασμοί, δέν συναντᾶς ληστές μπορεῖς νά προϋπολογίσεις τό
παραμικρό. Φτάνεις στήν Πόλη κουβαλῶντας ἀποσκευές πού
παραμερίζουν τήν ἀναμέτρηση μέ τά χρειώδη, ἡ ἐμβέλεια τοῦ δικτύου
παρέχει πλήρη κάλυψη…
Μόνο ἡ ἀεροσυνοδός ἀναλαμβάνει νά θυμίσει κάτι ἀσυνήθιστο:
«ἄν χρειαστεῖ νά ἐγκαταλείψετε τό ἀεροσκάφος ἀφῆστε πίσω ὅλα τά
ἀτομικά σας εἴδη».
Κι’ ὅμως εἶναι ἡ πιό οἰκεία φράση. Τήν λέμε συχνά καί τήν
ξεχνᾶμε συχνότερα: «Πᾶσαν τήν βιοτικήν ἀποθώμεθα μέριμναν». Στήν
Πόλη δέν πᾶς ἐξοπλισμένος οὔτε ἀσφαλισμένος, πᾶς γιά νά παραδοθεῖς
παραιτούμενος ἀπ’ ὅ,τι ἔχεις, ἀπ’ ὅ,τι ξέρεις γιά νά σταθεῖς μπροστά
στήν Πύλη τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας.
Στήν Βασιλική Πύλη τῆς Ἁγίας Σοφίας ἀπομένουν γυμνά νά
περιμένουν τά φοβερά ἄγκιστρα πού συγκρατοῦσαν κάποτε τεράστια
βῆλα, εἰκόνα τοῦ Καταπετάσματος τῆς Σαρκός τοῦ Κυρίου, τοῦ
κοινωνοῦ τῆς σαρκός ἡμῶν, πού σύρονταν γιά νά εἰσοδεύσουν οἱ
λευχειμονοῦντες νεοφώτιστοι, ἡ καινή κτίση τῆς Ἐκκλησίας, γιά νά
ξαναβροῦν πορεία ζωῆς τά τεθραυσμένα μέλη τοῦ Χριστοῦ.
Βῆλα συρόμενα πρός τόν καινό βηματισμό τῶν ἐσχάτων, πρός
τήν διάβαση καί τόν σαββατισμό, τήν κατάπαυση τῶν ἔργων τῆς
σαρκός.
Ξέρω ὅτι εἶμαι γέννημα ἑνός λαοῦ κληρονόμου αὐτῆς τῆς
ἱερουργίας πού ἱερούργησε τήν κληρονομιά του σέ καιρούς χαλεπούς,
ὅταν ἡ Ἱστορία ἀπέστρεψε τούς ὀφθαλμούς της καί τόν ἐγκατέλειψε
γυμνητεύοντα καί πλάνητα. Ἔσυρε τότε τά καταπετάσματα τῆς
ἱερουργίας του καί εἰσόδευσε στήν παρηγοριά της.
Ξέρω ὅμως ὅτι εἶμαι γέννημα ἑνός λαοῦ κληρονόμου αὐτῆς τῆς
ἱερουργίας πού σήμερα μετεωρίζει τό βῆμα του ἀπαρηγόρητος.
Πίστεψε σέ ὁράματα ἀρτιγέννητα ὁ παλαιός τῶν ἡμερῶν λαός μου καί
ὑπέστειλε τά καταπετάσματά του ἀφήνοντας τήν ψυχή του ἔκθετη,
κεκοινωμένη, καταπάτημα ἐθνῶν.
Καί πάνω στούς θρήνους τῶν διαψεύσεων μοιάζει νά μή θυμᾶται
κἄν τήν ἀπαντοχή τῆς δικῆς του ἐλπίδας, ἐκεῖ πού ἀκόμα ὑπάρχει καί
δέν τήν σκέπασαν οἱ κραυγές θορυβούντων ποιμένων.
………………………………………………………………………………………….
Στό ὀρειχάλκινο ὑπέρθυρο τῆς Βασιλικῆς Πύλης, πάνω ἀπό τά
ἄγκιστρα τοῦ φραγμοῦ εἰκονίζεται θρόνος ἀνάγλυφος νά ὑποδέχεται
ἀνοιχτό τό Εὐαγγέλιο στούς Κυριακούς λόγους: «Ἐγώ εἰμί ἡ θύρα τῶν
προβάτων· δι’ ἐμοῦ ἐάν τις εἰσέλθη, σωθήσεται, καί εἰσελεύσεται καί
ἐξελεύσεται καί νομήν εὑρήσει».
Σήμερα ἡ Πύλη εἶναι ἀνοιχτή τίποτα δέν ἐμποδίζει τήν διάβαση,
καθένας μπαίνει μέ τό βηματισμό πού ὑπαγορεύει ἡ συνήθεια τοῦ
περιηγητῆ.
Τό κατώφλι τῆς Πύλης εἶναι λιωμένο ἀπό τήν τριβή
ἑκατομμυρίων ἀνθρώπων πού εἰσέρχονται καί ἐξέρχονται τόσο
ἀδιάφοροι γιά «νομή» παραπλησίον στήν ἀλογία τῆς ἀβασάνιστης
αἰσθητικῆς ἀπόλαυσης κάλλους τραγικά ἀμέθεκτου.
Ἡ Πύλη τῶν προβάτων γίνεται πύλη τῆς κρίσεως, ἡ πιό
συμπυκνωμένη αἴσθηση αὐτογνωσίας μέ τό ἄκουσμα τῆς φωνῆς τοῦ
Ποιμένα καί τήν λαχτάρα τῆς «νομῆς».
Ξέρω ὅτι εἶμαι γέννημα ἑνός λαοῦ κληρονόμου αὐτῆς τῆς
ἱερουργίας, ἑνός λαοῦ πού στήριζε τήν «νομή» του στήν ἐπωνυμία τῆς
υἱοθεσίας, στό βασιλικό του ἀξίωμα.
Ξέρω ὅμως ὅτι εἶμαι γέννημα ἑνός λαοῦ πού τόν ἀποκοίμησαν οἱ
ἐθισμοί τῆς εὐωχίας καί τώρα στήν ὥρα τοῦ λιμοῦ ἀναζητᾶ
ἀπεγνωσμένα «νομή» στά κατάλοιπα τῶν παραισθήσεων ἀγνοῶντας
τόν Ἄρτο, τόν Κυριακό καί Ἐπιούσιο. Ἄκουσε ἄραγε ὁ λαός μου ἦχο
ποιμαντικῆς φωνῆς νά τόν ἀποτρέπει ἀπ’ τήν ραθυμία τῆς ἐπίπλαστης
ἀφθονίας, νά ἀναχαιτίζει τά ρεύματα τῆς κατάρρευσης μέ τήν μειλίχια
κλήση τῆς ἐκκλησιαστικῆς μυσταγωγίας καί τό παράδειγμα τῆς
προσωπικῆς ἀνιδιοτέλειας;
Πῶς σίγησε ἡ ποιμαντική φωνή, ποῦ ἦταν οἱ ποιμένες του κι’
ἔμεινε ἡ μάνδρα ἀφύλακτη στήν ἐπέλαση τῶν προβατόσχημων λύκων;
………………………………………………………………………………………….
ἄγκιστρα τοῦ φραγμοῦ εἰκονίζεται θρόνος ἀνάγλυφος νά ὑποδέχεται
ἀνοιχτό τό Εὐαγγέλιο στούς Κυριακούς λόγους: «Ἐγώ εἰμί ἡ θύρα τῶν
προβάτων· δι’ ἐμοῦ ἐάν τις εἰσέλθη, σωθήσεται, καί εἰσελεύσεται καί
ἐξελεύσεται καί νομήν εὑρήσει».
Σήμερα ἡ Πύλη εἶναι ἀνοιχτή τίποτα δέν ἐμποδίζει τήν διάβαση,
καθένας μπαίνει μέ τό βηματισμό πού ὑπαγορεύει ἡ συνήθεια τοῦ
περιηγητῆ.
Τό κατώφλι τῆς Πύλης εἶναι λιωμένο ἀπό τήν τριβή
ἑκατομμυρίων ἀνθρώπων πού εἰσέρχονται καί ἐξέρχονται τόσο
ἀδιάφοροι γιά «νομή» παραπλησίον στήν ἀλογία τῆς ἀβασάνιστης
αἰσθητικῆς ἀπόλαυσης κάλλους τραγικά ἀμέθεκτου.
Ἡ Πύλη τῶν προβάτων γίνεται πύλη τῆς κρίσεως, ἡ πιό
συμπυκνωμένη αἴσθηση αὐτογνωσίας μέ τό ἄκουσμα τῆς φωνῆς τοῦ
Ποιμένα καί τήν λαχτάρα τῆς «νομῆς».
Ξέρω ὅτι εἶμαι γέννημα ἑνός λαοῦ κληρονόμου αὐτῆς τῆς
ἱερουργίας, ἑνός λαοῦ πού στήριζε τήν «νομή» του στήν ἐπωνυμία τῆς
υἱοθεσίας, στό βασιλικό του ἀξίωμα.
Ξέρω ὅμως ὅτι εἶμαι γέννημα ἑνός λαοῦ πού τόν ἀποκοίμησαν οἱ
ἐθισμοί τῆς εὐωχίας καί τώρα στήν ὥρα τοῦ λιμοῦ ἀναζητᾶ
ἀπεγνωσμένα «νομή» στά κατάλοιπα τῶν παραισθήσεων ἀγνοῶντας
τόν Ἄρτο, τόν Κυριακό καί Ἐπιούσιο. Ἄκουσε ἄραγε ὁ λαός μου ἦχο
ποιμαντικῆς φωνῆς νά τόν ἀποτρέπει ἀπ’ τήν ραθυμία τῆς ἐπίπλαστης
ἀφθονίας, νά ἀναχαιτίζει τά ρεύματα τῆς κατάρρευσης μέ τήν μειλίχια
κλήση τῆς ἐκκλησιαστικῆς μυσταγωγίας καί τό παράδειγμα τῆς
προσωπικῆς ἀνιδιοτέλειας;
Πῶς σίγησε ἡ ποιμαντική φωνή, ποῦ ἦταν οἱ ποιμένες του κι’
ἔμεινε ἡ μάνδρα ἀφύλακτη στήν ἐπέλαση τῶν προβατόσχημων λύκων;
………………………………………………………………………………………….
Ἡ Ἁγία Σοφία εἶναι κουρσεμένη κι’ ἐγώ δυό φορές μπροστά της.
Εἶμαι λάφυρο στά χέρια τοῦ πορθητῆ πολιτισμοῦ μου.
Ὅμως στήν Πύλη Της ξαναζῶ τήν ἱερουργία μου, τό νόστιμον
ἦμαρ τῆς ζωῆς μου.
Ἡ ὕπαρξή μου εἶναι ὅλη ἐδῶ καί κάθε φορά τήν ξαναβρίσκω
ἀκέραια καί κριτική, ὕπαρξη καμωμένη ὄχι μέ ἱστορικά συναισθήματα,
εὔκολα καί εὔπεπτα ἀλλά ἀπό τό ἦθος τῆς χορείας τῶν ἁγίων πού
διάβηκε αὐτή τήν Πύλη, βρέθηκε ἔσω τοῦ Καταπετάσματος καί μέ
καλεῖ νά προσκομίσω καί τή δική μου ἀλήθεια, νά εἰσοδεύσω μέ τά
τίμια δῶρα τῆς μετάνοιας γιά νά ξαναβρῶ «νομήν».
Ἔχω γεννηθεῖ μέσα στήν Ἁγιά Σοφιά, ψηλαφῶ κάθε φορά τίς
ὠδίνες τῆς κυοφορίας μου, ξαναμπαίνω στήν θαλπωρή τοῦ μητρικοῦ
Της ἐναγκαλισμοῦ πρίν κι’ ἀπ’ τῆς μάνας μου τόν ἐναγκαλισμό.
………………………………………………………………………………………….
Εἶμαι λάφυρο στά χέρια τοῦ πορθητῆ πολιτισμοῦ μου.
Ὅμως στήν Πύλη Της ξαναζῶ τήν ἱερουργία μου, τό νόστιμον
ἦμαρ τῆς ζωῆς μου.
Ἡ ὕπαρξή μου εἶναι ὅλη ἐδῶ καί κάθε φορά τήν ξαναβρίσκω
ἀκέραια καί κριτική, ὕπαρξη καμωμένη ὄχι μέ ἱστορικά συναισθήματα,
εὔκολα καί εὔπεπτα ἀλλά ἀπό τό ἦθος τῆς χορείας τῶν ἁγίων πού
διάβηκε αὐτή τήν Πύλη, βρέθηκε ἔσω τοῦ Καταπετάσματος καί μέ
καλεῖ νά προσκομίσω καί τή δική μου ἀλήθεια, νά εἰσοδεύσω μέ τά
τίμια δῶρα τῆς μετάνοιας γιά νά ξαναβρῶ «νομήν».
Ἔχω γεννηθεῖ μέσα στήν Ἁγιά Σοφιά, ψηλαφῶ κάθε φορά τίς
ὠδίνες τῆς κυοφορίας μου, ξαναμπαίνω στήν θαλπωρή τοῦ μητρικοῦ
Της ἐναγκαλισμοῦ πρίν κι’ ἀπ’ τῆς μάνας μου τόν ἐναγκαλισμό.
………………………………………………………………………………………….
Ὁ δροσισμός τῆς σκιᾶς Της μᾶς σκέπαζε παρακλητικά ὅσο
βαδίζαμε μέ τή σύζυγό μου στά σοκάκια τῆς Πόλης ἀπορροφημένοι καί
σκεπτικοί.
Δέν φύγαμε καί δέν θά φύγουμε ποτέ ἀπό κοντά Της. Δέν
ὁλοκληρώνεται ἔτσι ἁπλά ἡ εἰσόδευση στήν Πύλη Της. Ὁ δρόμος τῶν
ἐσχάτων μας περνᾶ ἀπό τό Σῶμα Της.
………………………………………………………………………………………….
βαδίζαμε μέ τή σύζυγό μου στά σοκάκια τῆς Πόλης ἀπορροφημένοι καί
σκεπτικοί.
Δέν φύγαμε καί δέν θά φύγουμε ποτέ ἀπό κοντά Της. Δέν
ὁλοκληρώνεται ἔτσι ἁπλά ἡ εἰσόδευση στήν Πύλη Της. Ὁ δρόμος τῶν
ἐσχάτων μας περνᾶ ἀπό τό Σῶμα Της.
………………………………………………………………………………………….
Ἡ τοῦ Θεοῦ Σοφία ἀκουμπᾶ τό βλέμμα Της στίς Πύλες τοῦ
Φαναρίου τήν ἐξωτέρα καί τήν ἐσωτέρα. Στήν ἐξωτέρα βλέπει τό
ἔνσαρκο καταπέτασμα τοῦ αἰωρούμενου στήν ἀγχόνη Ποιμένα νά
φράσσει διά παντός τήν διέλευση τῆς ἱστορικῆς ἀναίδειας τῶν
κατισχυμένων πυλῶν τοῦ Ἅδου.
Στήν ἐσωτέρα ἀκουμπᾶ τό βλέμμα Της στό καταπέτασμα τῆς
Πύλης τῶν Ἁγίων κρεμάμενο σήμερα στά ἄγκιστρα τῆς τανυσίπτερης
πατριαρχικῆς Εὐθύνης καί συρόμενο γιά νά εἰσοδεύουμε στόν κοινό
τόπο «νομῆς» τῆς ζωῆς μας.
Ἀναστάσιμο νῖκος τῆς Χώρας τῶν Ζώντων στήν καταιγίδα τοῦ
ἡττημένου χρόνου.
Πᾶσαν τήν βιοτικήν ἀποθώμεθα μέριμναν…
Ἡ φωνή τῆς ἀεροσυνοδοῦ θά θυμίζει τόν τρόπο.
Φαναρίου τήν ἐξωτέρα καί τήν ἐσωτέρα. Στήν ἐξωτέρα βλέπει τό
ἔνσαρκο καταπέτασμα τοῦ αἰωρούμενου στήν ἀγχόνη Ποιμένα νά
φράσσει διά παντός τήν διέλευση τῆς ἱστορικῆς ἀναίδειας τῶν
κατισχυμένων πυλῶν τοῦ Ἅδου.
Στήν ἐσωτέρα ἀκουμπᾶ τό βλέμμα Της στό καταπέτασμα τῆς
Πύλης τῶν Ἁγίων κρεμάμενο σήμερα στά ἄγκιστρα τῆς τανυσίπτερης
πατριαρχικῆς Εὐθύνης καί συρόμενο γιά νά εἰσοδεύουμε στόν κοινό
τόπο «νομῆς» τῆς ζωῆς μας.
Ἀναστάσιμο νῖκος τῆς Χώρας τῶν Ζώντων στήν καταιγίδα τοῦ
ἡττημένου χρόνου.
Πᾶσαν τήν βιοτικήν ἀποθώμεθα μέριμναν…
Ἡ φωνή τῆς ἀεροσυνοδοῦ θά θυμίζει τόν τρόπο.
Πρωτοπρεσβύτερος
Θωμᾶς Χρυσικός
Θωμᾶς Χρυσικός
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου